دفع و رفع چشم زخم با دود اسفند

پرسش: آيا در اسلام توصيه شده كه از دود كردن اسفند براي دفع بلا يا چشم زخم استفاده كنيم؟
اسفند در لغت به واژگاني چون سفند، اسپند، سپند و حرمل آمده است. حمداﷲ مستوفی در دانشنامة نزهه القلوب و دهخدا در لغت نامة خود، دود كردن اسفند براي جلوگيري از چشم زخم را از رسوم قدیم و تجربه شده می دانند. اسفند در خانه و دود كردن كندر، رفع و دفع كنندة شيطان و بلاها و آفات است، ولي در روایات مطلبي دربارة «دود کردن اسپند» برای دفع چشم زخم نیامده است. برخي از مردم اسفند را همراه با كندر دود مي كنند. شايد منظور، دود كردن اسفند همراه با كندر براي دفع بلاها بوده كه احتمالاً چشم زخم هم با آن بلاها دفع شود. آيت الله مكارم شيرازي در خصوص تأثير دود كردن اسفند براي جلوگيري از چشم بد مي نويسند: «صحّت ندارد؛ ولى مى‏ گويند: دود اسفند فضا را ضدّ عفونى مى‏ كند، و مفيد است».
دود كردن اسفند و كندر در روايات
امام علي (عليه السلام) دربارة شفا و نشاط بخش بودن اسفند مي فرمايند: «هيچ گياه اسپندي نيست، مگر اين كه همراهش فرشتگاني هستند كه از آن حفاظت مي كنند تا به آن كه بايد برسد. در ريشه گياه اسپند، خاصيت نشاط آفريني است. در شاخه و برگ و ميوة آن خاصيت شفادهي از 72 درد است. نيز حضرت رسول (صلّى الله عليه وآله) دربارة اسفند (نه دود كردن آن) فرمودند: بر هر يك از برگ و دانه و درخت اسفند ملكى موكل است، كه با آنها هست تا آنكه بپوسد و ريشه‏ اش و شاخش غم و سحر را برطرف مى‏ كند. دانه ‏اش شفاى هفتاد و دو درد است. پس با اسفند و كندر مداوا كنيد. از امام صادق (عليه السلام) درباره اسفند و كندر پرسيدند، فرمودند: « ….. خانه كه اسفند در آن باشد شيطان تا هفتاد خانه از آن دورى مى كند. شفاي هفتاد مرض است كه آسان ترين آن خوره است. از آن غافل نشويد. اما كندر برگزيده پيغمبران (عليهم السلام) قبل از من است. حضرت مريم (ع) از آن كمك مي گرفت. دودى از دود كندر سريع تر بالا نمى رود. دور كنندة شيطان و برطرف كننده آفات است. از آن غافل نشويد». البته برخي شيطان را به هرچيز مضر معني كرده اند مانند جنيان شرور و ميكروب ها و گفته اند اسفند هم جنيان را دفع مي كند و هم ضدعفوني مي كند.
دلائل احتمالي تأثر دود اسفند
شاید تأثیر دود اسفند به باشد دلايل باشد:
الف) مردم با بوی خوش دود اسپند بر پیامبر اکرم صلوات می فرستند. در واقع، چشم زخم به جهت آثار صلوات دفع مي شود.
ب) دود و بوي اسفند چشم و ذهن بد را از افراد منصرف مي كنند.
ج) بنا بر روايات يادشده، وجود اسفند در منزل يا دود كردن كندر، دفع كننده بلاها، آفات و شيطان است. چشم زخم نيز «شايد» يكي از اين بلاها باشد كه رفع و رفع مي شود.